De Libanees-Amerikaan Nassim Nicholas Taleb is moeilijk in een hokje te stoppen. Hij is belegger, wiskundige, risico-expert, bestsellerauteur en filosoof. Hij is dol op lezen, de oudheid, inktvispasta, gewichtheffen en fietsen. Met het grootste gemak schoffeert hij bankiers, adviseurs, economen, politici en journalisten.

Op sociale media ruziet hij wat af. Of dat nu met Elon Musk is of recent nog met de hele bitcoin-community. Dat komt ervan als je cryptovaluta een kwaadaardige tumor noemt die alleen idioten aantrekt.

Taleb heeft met zijn beledigingen van allerhande beroepen en instituten dan ook veel vijanden gemaakt. Ze vinden hem een arrogante bullebak en gevaarlijke dwarsdenker. Voor zijn fans is hij echter een levende legende. Hij is rijk en beroemd geworden met zijn tegendraadse visie op risico’s, onzekerheid en onvoorspelbaarheid.

Volgens het recente boek Chaos Kings behoort Taleb tot de koningen van de chaos en het kleine groepje beleggers dat floreert in crisistijd. Talebs vermogen wordt inmiddels op zo’n 100 miljoen dollar geschat.

Toeval op de beursvloer

De basis voor dat succes wordt gelegd in zijn jeugd. Taleb groeit op in een rijke familie in Libanon. Als hij op de middelbare school zit, breekt de burgeroorlog uit. Familieleden stellen hem in 1975 nog gerust dat de oorlog snel voorbij zal zijn. Die strijd heeft uiteindelijk vijftien jaar geduurd.

Taleb heeft dan al een belangrijke les geleerd. ‘Bij extreme gebeurtenissen verzinnen mensen verhalen om zichzelf ervan te overtuigen dat ze het zagen aankomen’, vertelt hij tegen Forbes.

In de oorlog verliest zijn familie het grootste deel van hun fortuin en politieke invloed. Toch kan Taleb gaan studeren in Parijs. Hij verdiept zich in de wiskundige grondslag van de waarschijnlijkheid en toeval. Hij start zijn carrière als trainee bij een bank in New York en stapt over naar de beursvloer.

Als jonge handelaar vindt hij het interessant opties in eurodollars op te kopen. Ze kosten weinig en niemand wil ze hebben. Deze valuta zijn eigenlijk alleen maar interessant als het helemaal fout loopt op de aandelenbeurs. Bij een enorme koersval bijvoorbeeld. Dat lijkt erg onwaarschijnlijk.

Geboorte van de bullebak

Tot Black Monday in 1987, de eerste beurskrach na de Tweede Wereldoorlog. De dag erna zijn opties op eurodollars plots razend populair. Taleb verdient zo zijn eerste tientallen miljoenen. Hij noemt dat zijn ‘fuck you money’. Daarmee hoeft hij zich van niets en niemand nog iets aan te trekken. De bullebak is geboren.

Tegelijkertijd leert hij een tweede belangrijke les: financiële markten zijn inmiddels zo groot en complex dat ze onstabiel worden en dus gevoelig zijn voor crashes. Al is het onmogelijk te voorspellen wanneer dat gebeurt. Erop voorbereiden, kan wel.

Taleb blijft volgens The Wall Street Journal inzetten op zeldzame gebeurtenissen die chaos op de financiële markten veroorzaken. Zo pakken de financiële crisis in Azië in 1997 en het barsten van de dotcombubbel in 2000 eveneens gunstig voor hem uit.

Toch begint Taleb zich terug te trekken uit Wall Street. Hij krijgt gezondheidsproblemen van de stress op de beursvloer. Hij schrijft liever boeken. Daarin zet hij al zijn theorieën uiteen.

Met Misleid door toeval in 2001 heeft hij zijn eerste bestseller te pakken. Het levert hem zelfs een cultstatus op in de financiële wereld. Zijn boodschap aan beleggers: hecht niet te veel waarde aan economische modellen, statistieken of successen uit het verleden. Met louter en alleen toeval kan bakken geld verdiend worden. Dat toeval is volgens Taleb nooit te controleren.

Monsterwinsten met geluk

Op de New York University (NYU) geeft Taleb een avondcursus over falende kwantitatieve modellen in financiën. Daar ontmoet hij de gelijkgestemde Mark Spitznagel. Met de naam Empirica richten ze samen een beleggingsfonds op.

Cashen op zeldzame, extreme gebeurtenissen is het verdienmodel. Met de monsterwinsten wordt in de rest van de portefeuille voldoende bescherming opgebouwd tegen het crashen van de markt. Taleb en Spitznagel zijn niet geïnteresseerd in het maken van stabiele kleine
winsten. Ze gaan voor grote klappers.

De mannen weten dat ze daarbij vooral geluk nodig hebben. ‘Vaardigheden en hard werken leveren je een BMW op. Geluk een privéjet’, vertelt hij aan een journalist van Bloomberg.

In 2004 trekt Taleb de stekker uit Empirica. Hij wil zijn tijd volledig besteden aan schrijven en een academische loopbaan. Die beslissing levert het boek op waarmee hij vanaf 2007 wereldberoemd wordt: De zwarte zwaan. In deze bestseller verkettert hij opnieuw bankiers en economen.

Taleb omschrijft financiële whizzkids als gevaarlijk. Ze leven in een fantasiewereld met het idee dat de toekomst controleerbaar is dankzij risicomanagementsystemen en wiskundige modellen. Volgens Taleb werken die systemen en modellen niet. Ze zijn volstrekt zinloos en geven niet meer dan een vals gevoel van veiligheid.

Kredietcrisis doorbraak voor Taleb

Hij betoogt dat het financiële systeem ziek is en op instorten staat. Bankiers zijn volgens hem alleen maar bezig met het verbergen van risico’s. In een voetnoot benoemt Taleb hypotheekgigant Fannie Mae als kwetsbaar voorbeeld. Amper een jaar later barst de kredietcrisis los waarin rommelhypotheken grote boosdoeners blijken. Vriend en vijand geven Taleb gelijk. Daarmee wordt hij de ‘hottest thinker’ in de wereld genoemd.

De grootgeldverdiener zet zijn academische carrière voort als professor risk engineering aan de NYU. Meer boeken volgen, onder meer Antifragiel en Skin in the Game. Ook tientallen wetenschappelijke publicaties staan inmiddels op zijn naam. Verder is Taleb adviseur van beleggingsfonds Universa dat Spitznagel in 2007 heeft opgericht. Daar wordt telkens opnieuw bewezen dat Talebs verdienmodel werkt.

Dankzij de financiële crisis maakt het fonds in 2008 een miljard dollar winst. Bij de flashcrash in 2010, waarbij de Amerikaanse beurs kortstondig keldert, verdient Universa een miljard dollar in één dag. Dat is nog niets vergeleken met de klapper bij het uitbreken van de coronapandemie in 2020. Universa maakt meer dan 4.000 procent winst in drie maanden tijd, tot een pot van 16 miljard dollar.

Wat zijn zwarte zwanen?

Bakken geld verdienen. Dat is Taleb gelukt. Maar zijn gedachtegoed reikt inmiddels verder dan de financiële wereld. Twee begrippen staan centraal: zwarte zwanen en (anti)fragiliteit. Zwarte zwanen stammen uit de oudheid. Romeinse filosofen gebruikten de term om iets
te beschrijven dat onmogelijk of onbestaand is. Zwanen zijn immers altijd wit.

De Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem de Vlamingh ziet in 1697 in Australië voor het eerst zwarte zwanen. Voor Taleb illustreert dit verhaal de ‘ernstige beperking van ons leren uit waarnemingen of ervaringen en de kwetsbaarheid van onze kennis’. ‘Eén enkele waarneming kan een algemene verklaring ontkrachten afgeleid van millennia van bevestigende waarnemingen van miljoenen witte zwanen. Eén zwarte vogel is dus al genoeg.’

Taleb geeft nieuwe betekenis aan het begrip. Zwarte zwanen zijn gebeurtenissen die ver buiten alle normale verwachtingen vallen. Ze hebben extreme impact en lijken alleen achteraf te verklaren. Het zijn dus zeldzame gebeurtenissen die als complete verrassing komen,
maar wel de wereld veranderen.

Is klimaatverandering een zwarte zwaan? Nee, want die is al tientallen jaren geleden voorspeld. Is de coronapandemie een zwarte zwaan? Ook niet, want het risico op pandemieën is al jaren bekend. Denk eerder aan de val van de Berlijnse muur of de opkomst van het internet.
Of de terroristische aanslagen van 9/11 en de Brexit. Over zwarte zwanen wordt nog altijd uitgebreid gediscussieerd.

Hoe onvoorspelbaar zijn ze eigenlijk? Bij de keuze voor Brexit waren ook miljoenen Britten betrokken. Het begrip is dus wel subjectief. Dat geeft Taleb zelf toe. Acceptatie is belangrijker, zegt Taleb. Aanvaarden dat zwarte zwanen niet te voorspellen zijn op basis van
het verleden, statistieken of theoretische modellen. ‘Een wereld die gebaseerd is op voorspellingen van experts is blind voor zwarte zwanen.’

Lees ook: Strategie bepalen: De stip aan de horizon volstaat niet meer

Fragiel, robuust en antifragiel

Onze pogingen om de wereld te beheersen met data, technologie en efficiënte processen zorgen paradoxaal genoeg voor meer extreme gebeurtenissen. De globalisering heeft veel onderlinge afhankelijkheden gecreëerd. Een kleine gebeurtenis aan de ene kant van
de wereld kan heel ergens anders gigantische gevolgen hebben.

Hoe complexer de systemen, hoe gevoeliger en groter de kans op crisissen. Die complexiteit zullen we nooit begrijpen. Dat maakt voorspellen onmogelijk. Het is volgens Taleb een illusie de toekomst te kunnen controleren.

Risicomanagement moet gaan over vermindering van de impact op wat we niet begrijpen. Zet in op een strategie die voorbereidt is op calamiteiten, is zijn advies. Focus op de gevolgen van onverwachte gebeurtenissen. Wat is bijvoorbeeld het effect van een crisis op de markt, economie en alle andere systemen? Hoe goed is dat effect op te vangen?

Taleb maakt hiervoor onderscheid tussen fragiel, robuust en antifragiel. Wat fragiel is, bezwijkt gemakkelijk onder druk. Een startup zonder funding zal niet lang overleven. Wat robuust is, weerstaat ook niet alles. Denk aan de kernreactoren in het Japanse Fukushima: bestand tegen elke aardbeving, maar niet tegen een tsunami. Wat antifragiel is, wordt onder druk juist sterker. Dat is precies wat nodig is in een onvoorspelbare wereld, vindt Taleb.

Lessen van Nassim Nicholas Taleb

Manoeuvreer naar een positie waarin het onverwachte juist zorgt voor groei en verbetering. Omarm onzekerheid en disruptie. Volatiliteit, toevalligheden, stress en trauma’s helpen om antifragiel te worden. Sporters weten dat. Hoe meer ze hun lichaam belasten en daarbij
niet overdrijven, hoe sterker het wordt.

Experimenteer en neem risico’s op kleine schaal, raadt Taleb aan, zelfs als dat tegen de gevestigde systemen en modellen ingaat. Blijf dat ook continu doen en pas aan waar nodig. Zo worden fouten of problemen ontdekt voordat ze op grote schaal worden doorgevoerd. Trial-and-error is de beste manier om te leren waar zwaktes zitten om ze vervolgens aan te pakken.

Ondanks zijn tirades tegen vele experts heeft Taleb nog wel een soft spot. Die bewaart hij voor mensen die risico’s nemen en daar zelf de gevolgen van ondervinden. Kapiteins horen op een schip te staan, niet aan wal. Wie schade berokkent, moet zelf schade lijden.

Persoonlijke betrokkenheid brengt je in contact met de realiteit. Het werkt als een filter. Dat noemt hij skin in the game. Nassim Nicholas Taleb heeft bewondering voor loodgieters, tandartsen, bakkers en timmerlui, zegt hij tegen The Independent. ‘Ik ben een kapitalist van het kleine en lokale soort die voorkeur heeft voor ondernemers die nog altijd zelf aan het roer staan.’

Lees ook: Waarom het bedenken van slechte ideeën ook goed is voor je bedrijf